قلعه بابک
در میان جنگل های ارسباران و کوه های سر به فلک کشیده منطقه کلیبر، بر فراز کوهی بلند، ساختمانی نیمه مخروب دیده می شود که در میان مه و ابر، مردم را به کشف رازها و شنیدن داستان هایش دعوت می کند. ساختمانی که به نام قلعه بابک، دژ جمهور یا قلعه بذ شناخته می شود و قدمتی به درازای دوره های اشکانی و ساسانی دارد. مکانی که بیشتر برای فردی که ۲۰ سال در این قلعه فرمانروایی می کرده مشهور است تا برای معماری و تاریخچه ساخت و حیاتش. اینجا، قلعه بابک، نام خود را از مبارز مشهور، بابک خرمدین گرفته است؛ فردی که در این قلعه در برابر هجوم خلفای عباسی ایستادگی کرد و بخشی از تاریخ ایران را رقم زد. فردی که داستان زندگی اش مانند داستان خود قلعه بابک با افسانه ها و رازهای بسیار درآمیخته و هیچ قطعیتی در مورد آن وجود ندارد.
قلعه بابک بر بلندای ۲۳۰۰ تا ۲۶۰۰ متری از سطح دریا ساخته شده است و امروزه به عنوان یکی از جاذبه های معروف کوه نوردی و تاریخی آذربایجان شناخته می شود. این بنا در سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۲۳ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفت و از سال ۱۳۷۶ زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی مرمت آن آغاز شد.
یکی از جذاب ترین قسمت های سفر به قلعه بابک و بازدید از آن، مسیری ست که به این بنا می رسد. برای رسیدن به قلعه بابک ۳ راه دسترسی پیش روی شماست؛ شما می توانید بسته به توانایی های تان یکی از این راه ها را انتخاب کنید تا به قلعه بابک برسید. البته باید توجه داشته باشید که این ۳ مسیر در ابتدای گذرگاه پلکانی در کوه قلعه بابک به هم وصل می شوند. این مسیر پلکانی راه نهایی رسیدن به قلعه محسوب می شود.
طبیعت آذربایجان و کوه های آن یک ویژگی مهم و دلبرانه و فوق العاده دارد و آن چشم انداز خارق العاده ای ست که در برابر چشمان تان می گستراند. چشم اندازی بی نهایت تماشایی که سختی راه را برای تان آسان می کند و تصویری ماندگار در خاطرتان باقی می گذارد. زمانی که سینه کش کوه را بالا می روید تا به قلعه کلیبر برسید، آب و هوای کوهستان و دید وسیع و بازی که با هر قدم بازتر و وسیع تر می شود چنان شما را غرق در حیرت و ذوق می کند که تمام افکار بد و خسته کننده را کناری می گذارید و به شوق رسیدن به نقطه نهایی و قله تلاش تان را چند برابر می کنید. البته این را هم در نظر داشته باشید که منطقه ارسباران به دلیل مه های سنگین خود به ویژه در فصل های بهار و پاییز بسیار معروف است. احتمال اینکه در زمان سفر به قلعه بابک با راهی مه آلود و قلعه ای در مه و ابر فرورفته روبرو شوید اصلا کم نیست. این ویژگی باعث می شود قلعه بابک حالتی وهم آلود به خود بگیرد و بیشتر و بیشتر در افسانه ها و داستان ها غرق شود.
یکی از غافلگیری های سفر به قلعه بابک در فصل تابستان، تماشای سیاه چادرهای ایل شاهسون در کوه های این منطقه است که دشت را پر کرده و جنب و جوش و سرزندگی ویژه ای به آن بخشیده اند. اگر دوست داشته باشید تا با نوع زندگی این بخش از مردم ایران زمین بیشتر آشنا شوید می توانید با اجازه خودشان وارد محوطه چادرزنی های شان شوید و از چادرها و سبک زندگی شان بیشتر بدانید. همچنین اگر خودشان تمایل به فروش داشتند می توانید از آنها، ماست، دوغ و کره محلی، گلیم، ورنی و … بخرید.
زمانی که بعد از یک کوه پیمایی سخت اما دلچسب به قلعه بابک می رسید، شکوه چشم انداز و منظره روبرو، نفس تان را در سینه حبس خواهد کرد. تماشای طبیعت اطراف از فراز قله کوه در میان ویرانه های مکانی تاریخی و اسرارآمیز که تا کیلومترها را می توان از آن بالا تماشا کرد، پاداشی ست که از این کوه پیمایی نصیب تان می شود. اگر هم خوش شانس باشید، اینجا به گروهی از مردم محلی بر می خورید که با صداهای گرم و نوای سازشان حال و هوای متفاوت و دلنشینی به وجود آورده اند و تجربه جذابی برای گردشگران خلق می کنند.
با بررسی های باستانی و تاریخی که انجام شده و با استناد به اشیا و ابزارهایی که از کاوش های قلعه بابک به دست آمده است، می توان با قطعیت گفت که قدمت این مکان به دوران اشکانی و ساسانی باز می گردد. در همین زمینه نخستین اشیایی که از قلعه بابک به دست آمد، سفالینه های منقوش و لعاب خورده بود و به یک دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری اشاره داشت. مهمترین بخشی که از این دوره استقرار برای ما به یادگار مانده و از آن اطلاعات بیشتری داریم به همان زمان حضور بابک خرمدین و همراهانش در این قلعه باز می گردد. موقعیت عالی قلعه و دسترسی سخت به آن توسط نیروهای دشمن، از دلایلی بود که بابک از اینجا برای ساماندهی مبارزاتش و پناه گرفتن استفاده می کرد. هرچند این قلعه در رمضان ۲۲۲ ه.ق (۲۱۶ ه.ش) به دست فرمانده افشین و نیروهایش سقوط کرد.
در قرن های ششم و هفتم قلعه بابک بازهم مورد استفاده قرار گرفت. یکی از اشیای کشف شده از این دژ، تعدادی سکه مسی ست که برخی از آنها از آنجایی که ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان دارند غیرقابل خواندن هستند و برخی از آنها نیز به دوره های اتابکان آذربایجان و هزار اسپیان تعلق دارند. هرچند هنوز مشخص نشده است، قلعه بابک در این زمان چه کارآیی داشته و چرا افراد سکه های شان را در این مکان پنهان کرده اند.
از آثار معماری، برخی از سنگ های زبره تراش (تراش های سختی روی آن دیده می شود)، روش چفت و بست سنگ ها، استفاده از ملات ساروج، اندود دیوارها با نوعی گچ و خاک می توان با قطعیت زیاد بیان کرد که قلعه بابک در دوره های اشکانی و ساسانی ساخته شده است. در دوره های بعدی تعمیرات و مرمت هایی بر روی آن انجام و قسمت های دیگری به قلعه اضافه شده است. در ساخت آن به غیر از سنگ و ساروج از آجر و چوب نیز کمک گرفته اند؛ چوب هایی که برای ساخت سقف اتاق ها با طاق های چوبی و جناغی استفاده می شد. علاوه بر این در قرن های چهارم و پنجم هجری برای کف بندی اتاق ها و تعمیر و مرمت بنا از آجر استفاده کردند؛ هرچند میزان این استفاده چندان زیاد نبود.
نکته جالب دیگر در ساخت قلعه بابک موقعیت استقرار آن است. این قلعه که بر فراز قله کوه بنا شده، به سربازان و ساکنان آن این امکان را می داد که تنها با ۲۰ نفر نیرو بتوانند از هجوم سپاهی بزرگ جلوگیری کنند و تلفاتی ندهند. چرا که بلندی مکان ساخت بنا امکان پرتاب تیر و کمان (سلاح های مورد استفاده آن زمان) را به مهاجان نمی داد.
