قلعه اولتان
تازه ترین کاوش های باستان شناسی در محوطه قلعه تاریخی اولتان قالاسی، در اردبیل، منجر به کشف آثار متعدد معماری از دوره اشکانی تا دوران اسلامی و قاجار شد. باستان شناسان در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شده اند که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و در امتداد معماری دوره ساسانی تعلق داشته است. در داخل حصار قلعه گورستانی هست که به دوره اسلامی تعلق دارد اما کاوش ها در این گورستان نشان داد که تدفین های انجام گرفته روی فضاهای معماری دوره تاریخی بوده است که احتمالا در همان زمان تدفین از این فضاهای معماری خبر نداشتند. در حصار جنوبی قلعه کاوش های باستان شناسی منجر به کشف مجموعه منسجم و منظمی از معماری، احتمالا متعلق به خانه ای اشرافی شد که در آن حمام، دستشویی نیز یافت شد.
به گفته باستان شناسان در حین کاوش یک توالت فرنگی پیدا شده که درست شبیه توالت فرنگی های امروزی است و احتمالا به دوران تاریخی تعلق دارد. در این توالت با استفاده از تن پوشه های سفالی مسیر ورود و خروج آب را تعبیه کرده بودند. آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه نیز در فضاهای معماری قلعه کشف شده است که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند. در کنار یکی از تدفین ها پایه ستونی متعلق به دوره تاریخی کشف شده که احتمالا نشان می دهد در گذشته بنای مهمی در این بخش از قلعه وجود داشته است. هم چنین اطلاعات لایه نگاری در حصار قلعه نشان می دهد که این حصار در دوران تاریخی ساخته شده و سپس در دوره اسلامی تغییراتی در آن به وجود آمده است.
این قلعه در دوره اشکانی ساخته شد اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل اسلامی بوده است. اولتان قالاسی با ۵۰ هکتار وسعت یک شهر قلعه است. به این ترتیب فضاهای مسکونی داخل قلعه و فضاهای صنعتی از قبیل کارگاه های فلزگری، شیشه گری و سفال در بیرون از قلعه بوده است. دور تا دور شهر خندقی ۱۵ متری حفر شده است که قلعه را از گزند دشمنان در امان می دارد. هم چنین این خندق را به وسیله دو کنال آبی که از رود ارس کشیده شده بود؛ پر نگه می داشتند. هیات باستان شناسی موفق به کشف ۴۰۰ متر مربع فضای معماری شدند که قرار است با ایجاد سوله و مرمت آثار کشف شده، این قلعه تاریخی به سایت موزه تبدیل شود.
قلعه در کنار رود ارس با حصاری به بلندی ۵/۵ متر ساخته شده است. عرض این حصار ۳/۵ متر است. بخش های مختلف قلعه هنوز سالم مانده و در صورت مرمت می تواند به یک مکان گردشگری منحصربه فرد تبدیل شود. تخریب مستمر و ساخت و ساز غیرقانونی یک شرکت کشت و صنعت در محدوده حریم و عرصه محوطه باستانی”اولتان قالاسی”، پیش از این فعالیت های باستان شناسی در این شهر تاریخی را با مشکل مواجه کرده است. همچنین پیشروی رود ارس بخشی از قلعه تاریخی اولتان در این شهرستان را تخریب کرده است. به رغم این که تپه نادر و قلعه اولتان از آثار ارزشمند تاریخی و باستانی این شهرستان هستند، تاکنون اعتبارات مناسبی برای مرمت و احیای این دو اثر تخصیص نیافته است.
محوطه تاریخی قلعه اولتان شامل پادگان شهر دوره اشکانی با ۵۷ هکتار مساحت در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
