چشمه مرتضی علی
چشمه مرتضی علی با هر دو نوع آب سرد و گرم در دل کویر زیباییهای خلقت را برای انسان مجسم می کند. چشمه مرتضی علی در مسیر گردشگری روستای « خرو » در فاصله ۲۷ کیلومتری طبس واقع شده که برای رسیدن به آن باید وارد دهانه دره ای شد و حدود پنج کیلومتر را به صورت پیاده که عمدتا از داخل آب است طی کرد. چشمه مرتضی علی مبدا آب اغلب مزارع و تامین آب باغهای طبس است که از طریق نهر آبی به این شهر منتقل می شود. در طول مسیر چشمه آب گرم مرتضی علی دیواره های بلند دره مانندی در دو طرف خودنمایی می کند و روی این دیواره ها حفره هایی است که به نظر می رسد با نظم خاصی بنا شده اند.
پس از حدود ۳۵ دقیقه پیاده روی به منطقه ای می رسیم که چشمه های متعدد آب به ویژه چند چشمه آب گرم و سرد قرار دارد و بزرگترین آنها از درون حفره ای نشات می گیرد که به « حمام مرتضی علی» معروف شده است.
چشمه آب گرم مرتضی علی طبس از مناطق طبیعی است که با داشتن چشمه های آب درمانی به لحاظ توریست درمانی نیز مورد توجه ویژه است. آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می کند که گاهی به ۱۰ درجه هم می رسد. غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می شود این آبها تا مسافت حدود ۳۰۰ متری بستر رودخانه پیش روند در حالی که بطور کامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند. به این ترتیب در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد و می توان یک پا را در طرف گرم رودخانه فرو برد و پای دیگر را در طرف سرد رودخانه، پدیده نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن را نداشته باشید.
در ادامه مسیر چشمه آبگرم و حمام مرتضی علی به طاق زیبای شاه عباسی برخورد می کنیم که بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ بکار رفته است.
طاقبند در قسمت پایین شامل طاقی است آجری که پاکار آن بر کوههای سنگی دو طرف رودخانه قرار دارد و بلندای طاق تا زیر تیزه آن ۱۷ متر و بلندای آن ۳۰ متر تخمین زده می شود. این طاق قدیمی ترین بخش بنا است که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به خصوص از طرف پشت طاقبند به خوبی قابل مشاهده است.
نکته جالب در این طاق چگونگی قرار گرفتن آجرهای آن است که به پهنای معینی محدود نشده، بلکه به صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد بوجود آورده و قسمت بالای بند هم که با قلوه سنگ ساخته شده سومین مرحله مرمت یا ایجاد بند است.
در قسمت بالا، بند حالت قوسی به خود گرفته تا بتواند در پهنای بیشتر دهانه دره در برابر فشار آب مقاومت بیشتری کند. همین نکته یکی از راه حلهای قابل توجهی است که معماران ایرانی با درک صحیح از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها آن را دریافته و بکار گرفته اند که احتمالا بازسازیهای آخر به دستور شاه عباس انجام شده است.
قدمت این طاق را به دوره صفوی نسبت می دهند و معتقدند که سنگ نگاره های بزکوهی که بر آن حک شده اند نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق دعا می کنند.
