باغ گلشن
باغ گلشن که با توجه به قرار گرفتنش در خیابان تاریخی گلشن به همین نام مشهور است، اوایل قرن سیزدهم هجری قمری یعنی اواخر حکومت لطفعلی خان زند و در بحبوحهی به قدرت رسیدن آغامحمدخان قاجار و به دستور امیر محمدحسن خان عرب زنگویی، حاکم طبس ساخته شده است.
امیر محمدحسن خان اراضی و مستقلات بسیار زیادی در مناطق طبس، فردوس، بشرویه و گناباد داشته است که بخش قابل ملاحظهای از آنها را قبل از مرگش برای مصارف خیریه وقف کرده است. این وقف اموال توسط امیر محمدحسن خان در دو نوبت صورت گرفته است. نوبت اول در سال ۱۲۱۸ هجری قمری که به وقف اول معروف است و نوبت دوم در سال ۱۲۳۴ هجری قمری که به وقف ثانی معروف است. باغ گلشن هم یکی از همین املاک وقفی است که وقف آن مربوط به نوبت اول بوده است.
این باغ در تاریخ بیستم دی ماه سال ۱۳۵۵ و به شمارهی ۱۳۱۰ در میان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جهانگردان فراوانی از باغ گلشن بازدید کردهاند و چنان جذب زیباییهای این باغ شدهاند که توصیفاتی ادبی در نوشتههایشان پیرامون باغ گلشن وجود دارد. همسر آندره گدار، معمار معروف فرانسوی میگوید: «در این باغ حوضی بزرگ با فوارههای متعدد وجود دارد که آب یعنی این مادهی باارزش را مانند تحفهای به آسمان میفرستد.»
باغ گلشن که مساحتی در حدود هفت هکتار دارد، با طولی در حدود ۲۶۶ متر و عرضی در حدود ۲۶۰ متر، تقریبا مربعشکل است. دو خیابان اصلی متقاطع، محوطهی باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم کردهاند و هر یک از این مربعها با گذرگاههای کوچک به چهار کرت تقسیم شدهاند. در میان این باغ، استخر نسبتا بزرگی وجود دارد که دارای سه فوارهی طبیعی است.
تنها ساختمان این باغ گلشن، ساختمان سردرب است. این ساختمان عمارتی دوطبقه است که یک زیرزمین کوچک نیز دارد. طبقهی اول این عمارت شامل تالاری بزرگ و ایوانی برای مشاهدهی مناظر باغ و شهر میشود که دو ستون بر زیبایی این ایوان افزودهاند. البته ساختمان سردرب، در زلزلهی ویرانگر شهریور ۱۳۵۷ به طور کامل از میان رفت و ساختمان کنونی با توجه به نقشهی ساختمان سابق بازسازی شده است.
برای آبیاری باغ گلشن، هم از آبهای سطحی و هم از سفرههای آب زیرزمینی منطقه بهره جستهاند. این باغ را در منطقهای احداث کردهاند که آب چشمههای سرد و گرم که از کوهستانهای اطراف شهر طبس جاری میشوند و به سمت شهر در جریان هستند، در این منطقه به یکدیگر میرسند، از انتهای باغ وارد شده توسط جویهایی به سمت کرتها هدایت میشوند و پس از آبیاری کرتها از زیر هشتی ساختمان سردرب خارج شده و به سمت شهر میروند.
مکانی که باغ گلشن در آن ساخته شده در اصل نخلستان بوده است. از این رو نخلهای باغ گلشن که در حدود دوهزار نفر هستند، قدیمیترین درختان این باغ به شمار میروند. از دیگر درختان میوهدار باغ گلشن، درختان انار و مرکبات مانند نارنج هستند که به طور مساوی میان کرتها و به صورت شطرنجی توسط معمار اولیهی باغ کاشته شدهاند. در هر یک از چهار کرت باغ گلشن در حدود پانصد اصله درخت انار و ۲۵۰۰ اصله درخت مرکبات وجود دارد.