مقبره الشعرای تبریز
بنای یادبود مقبره الشعرای تبریز این روزها با آن سازه منحصر به فرد و تماشایی‌اش، یکی از نمادهای فرهنگی شهر تبریز محسوب می شود. برای بازدید از این مقبره باید راه محله تاریخی سُرخاب در قلب شهر تبریز را پیش بگیرید. مقبره الشعرا آرامگاه شاعران معنی می دهد و در گذشته بخشی از گورستان محله سرخاب محسوب می شد. گورستانی که از ۸۰۰ سال پیش تا به امروز بیش از ۴۰۰ شاعر، عارف و نویسنده را در خود جای داده و مدفن انسان های بزرگی شده است. معروفترین شاعر خفته در این مقبره استاد شهریار است که در سال ۱۳۶۷ جسم ایشان در این مکان آرام گرفت. از دیگر شخصیت های مهمی که در مقبره الشعرا به خاک سپرده شده اند می توان به حکیم اسدی توسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، همام تبریزی، ظهیرالدین فارابی، لسانی شیرازی و … اشاره کرد. این مقبره در نزدیکی بناها و مقابر معروف و تاریخی مانند ربع رشیدی، بقعه سید حمزه، مسجد صاحب الامر، خانه و موزه قاجار و …. قرار گرفته است. به گفته کارشناسان این مقبره مجموعه ای غنی از تاریخ ادبیات ایران است که گستره جغرافیایی آن حتا از مرزهای کشورمان نیز فراتر می رود.
بنا به روایت هایی بیش از ۳۲۰ شاعر و عارف، و بنا به گفته ای دیگر بیش از ۴۰۰ تن در این مقبره الشعرا دفن هستند. افراد نامداری از سرزمین ها و شهرهای مختلف که در کنار هم باعث غنای فرهنگی و هنری تبریز قدیم و همبستگی و افتخار تبریز جدید شده اند.
محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار در کنار خاقانی از مشهورترین شعرای دفن شده در مقبره الشعراست. ابونصر علی بن احمد، اسدی طوسی اولین شاعر دفن شده در مقبره الشعراست. از او آثاری مانند قصاید مناظره، گرشاسب نامه، لغت فرس و کتاب نسخه البنیه عن حقایق الدویه بر جای مانده است. خاقانی شروانی از مشهورترین شاعرانی ست که در مقبره الشعرا دفن شده اند. وی بزرگترین شاعر قرن ششم محسوب می شود و محل تولدش شروان یا شیروان است. پس از خاقانی مشهورترین شاعری که در مقبره الشعرا دفن شده، ابوالفضل طاهر بن محمد فاریابی متخلص به ظهیر است.
همان گونه که گفتیم تبریز از دیرباز ماوا و مامن شعرا، عرفا و نویسندگان فرهیخته بوده که در کوی ها و محله های قدیمی این شهر زندگی می کردند و روزگار می گذراندند. افرادی که چه اهل تبریز بوده چه از مکان دیگری به اینجا آمده بودند، شیفته این شهر شده و وصیت کرده بودند تا در دیار اولین ها به خاک سپرده شوند. در میان محله های مختلف، کوی سرخاب به دلیل اینکه شاعران بسیاری در آن زندگی می کردند شهرت و محبوبیت بسیاری داشت و بسیاری از بزرگان دوست داشتند تا بعد از مرگ در همین محله دفن شوند. تبریز پس از قرن ششم و زمانی که مرکز حکومت اتابکان آذربایجان لقب گرفت به پناهگاه شاعرانی بدل شد که به دنبال زندگی آرام و آسوده ای به دور از جنگ و نزاع بودند. خاقانی، ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمده و در این شهر ساکن شدند. این شاعران در آن زمان در حظیره های (قبر، آرامگاه ابدی) مخصوصی دفن می شدند که بعدها به آنها مقبره الشعرا گفتند.
در مورد معماری مقبره الشعرا پژوهش های چندانی به عمل نیامده است؛ اما مصاحبه هایی با معمار آن انجام شده که می تواند به فهم هر چه بیشتر طراحی و معماری این اثر کمک کند. سازه ای که تلفیقی از هنر معماری مدرن و سنتی را در خود جای داده است و به گونه ای طراحی شده که بتواند حس ارتباطی بین بیننده و تازه بودن طرح برقرار کنند. هدف از اجرای چنین طرحی از دست ندادن جذابیت معماری در گذر زمان بود.
