دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه، یادگاری است از روزگاران دور که برای قرنها طبیعت این منطقه را پر بارتر کرده و پای میلیونها پرنده مهاجر را به این گوشه شمال غربی ایران باز کرده است. سفر دور تا دور این دریاچه، گشت و گذار در میان چنین طبیعتی است. دریاچه و این طبیعت حاصلخیز باعث شده که از قرنها پیش این منطقه برای سکونت و حکمرانی محبوب باشد و به همین دلیل آثار باشکوه و تماشایی در این محدوده، فراوان هستند.
دریاچه ارومیه در گذشته گونههای زیادی از پرندگان مهاجر مانند فلامینگو، پلیکان، مرغابی و مرغ ماهیخوار را به سمت خود جذب میکرد. این دریاچه خانهی گونهی منحصربهفردی از میگو به نام “آرتمیا” است. دریاچهی ارومیه علاوه بر تالابهایش، زیستگاه مرتفعی نیز دارد که گونههای دیگری همچون خزندگان، دوزیستان و پستانداران را هم در خود جای داده است. جلگهی این دریاچه به لحاظ کشاورزی بسیار حایز اهمیت است، چرا که حدود ۶/۴ میلیون نفر وابسته به آن هستند. اما طی دو دههی گذشته تاکنون، دریاچهی ارومیه به طرز چشمگیری در حال خشک شدن است. قسمت جنوبی این دریاچه تقریبا خشک و از اندازهی آن، چیزی حدود ۲۰۰۰ کیلومتر مربع کاسته شده است. همچنین میزان آب دریاچه تا ۹۵درصد کاهش یافته است. طبق گفتهی کارشناسان، تغییر مسیر آب برای آبیاری مزارع و نیز خشکسالی طولانی مدت، از دلایل اصلی خشکی دریاچه ارومیه است.
یکی از موضوعات این سال ها راجع به عامل خشک شدن دریاچه ارومیه است که در بین مردم پراکنده شده و شاید همه ما ایرانی ها بعد از شنیدن خبر خشک شدن دریاچه این سوال را از خود پرسیده باشیم! دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و البته با دارا بودن اکوسیستمی با ارزش در جهان و ایران، همواره برای دانشمندان، محققان، علاقه مندان به محیط زیست و البته بسیاری از افراد دیگر ارزشمند و نقطه حساسی بوده است. دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۶ به دلیل موقعیت و ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی که دارد به عنوان پارک ملی به ثبت رسید.
دریاچه ارومیه در میان استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. ارتفاع دریاچه ۱۳۰۰ متر از سطح دریا است. در گذشته متوسط عمق دریاچه، حدود ۶ متر بوده است. طول آن نیز به ۱۲۰ کیلومتر و پهنایش به ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر می رسید که مساحتی حدود ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر مربع را شامل می شد. مساحتی که هم اکنون دیگر شاهد آن نیستیم. دریاچه ارومیه به همراه جزایر کبودان و قیون داغی از مناطق حفاظت شده محسوب می شود. همچنین در یونسکو به عنوان منطقه حفاظت شده زیست کره به ثبت رسیده است.
در مجموع می توان ۳ عامل را عامل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست که شامل برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی رویه بخش کشاورزی در اطراف دریاچه با بهره برداری از آب های این حوضه و شاید در نهایت، تشدید تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی در کنار دو عامل دیگر است.
در مسیر رودخانه هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد های بی شماری ساخته شده است. در آذربایجان غربی و ارومیه حدود ۲۲ سد ساخته شده که ۸ عدد از آن ها به بهره برداری رسیده است. در استان آذربایجان شرقی از بین ۳۶ سد احداث شده حدود ۲۲ سد به بهره برداری رسیده و ۴ سد نیز در استان کردستان ساخته شده است. یعنی چیزی در حدود ۶۲ د که حدود ۳۴ سد از آن ها به بهره برداری رسیده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمارها می توان گفت که حدود ۴۴ سد در طی ۳ دهه گذشته بر روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.
در سال های اخیر احداث جاده ای غیر اصولی از میان دریاچه ارومیه باعث دو نیم شدن دریاچه ارومیه شده که بعضی از کارشناسان اذهان داشته اند این موضوع نیز می تواند عامل خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. این کارشناسان گفته اند که این جاده در روند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.